قطب شمال محدوده ای عمدتا پوشیده از برف و یخ است اما در سالهای اخیر به دلیل سیاست های غلطی که عمدتا از طرف دولت های صنعتی اتخاذ گردیده با گرم شدن زمین و از بین رفتن یخچال های طبیعی در آن رو به رو شده است. گرم شدن زمین و آب شدن یخ ها در قطب البته در کنار همه چالش های محیط زیستی که دارد موجب باز شدن مسیرهای جدید دریایی و البته رقابت های نظامی و تسلیحاتی نیز شده است.
این مسئله شاید برای اکثر مخاطبان ایرانی شناخته شده نباشد اما باید گفت که قطب شمال در سالهای آینده در قرن بیست یک میلادی به جبهه جدید رویارویی آمریکا و ناتو در مقابل روسیه بدل خواهد شد که موقعیت جغرافیایی و منابع غنی انرژی و غذایی از جمله دلایل اهمیت این منطقه برای کشورهای درگیر در انجاست.
برای شروع بهتر است یک توضیح کلی از وضعیت قطب شمال و این که درباره دقیقا چه منطقه ای حرف می زنیم داشته باشیم. قطب شمال به انتهای شمالی محوری گفته می شود که زمین به دور آن می چرخد و در اقیانوس منجمد شمالی واقع شده است. این نقطه در فاصله ۷۲۵ کیلومتری شمال جزیره بزرگ گرینلند قرار دارد. قطب شمال جغرافیایی در نقطه‌ای قرار دارد که عمق اقیانوس در آن به ۴۰۸۰ متر میرسد و با توده‌های عظیم شناور یخی پوشیده شده است. در این ناحیه در شش ماه از سال، کاملاً روشن و آفتابی و در شش ماه دیگر کاملاً تاریک است.
حجم قابل توجهی از سوخت های فسیلی، مواد معدنی با ارزش مثل مس، اورانیوم، طلا و الماس در کنار منابع بزرگ مواد غذایی در این محدوده قرارداد که باعث افزایش ارزش آن برای کشورهای مختلف شده است. در حال حاضر کشورهای کانادا، روسیه، آمریکا، دانمارک و نروژ درباره بخش های مختلفی از قطب شمال و منابع موجود در سطح و زیر سطح در آن مطرح کرده و معمولا شعاع منطقه مورد نظر این کشورها تا فاصله ۲۰۰ مایلی ساحل آنها ادامه دارد.
آغاز استفاده نظامی از قطب در سالهای جنگ سرد
آب های زیر سطح یخ زده در قطب شمال در سال های جنگ سرد تبدیل به میدان رویارویی جدید بین شرق و غرب بدل شد. زیردریایی های اتمی آمریکا در سال ۱۹۵۸ برای اولین بار در زیر یخ های قطبی وارد شده و در سال ۱۹۵۹ با شکست یخ ها به سطح آب آمدند. در سال ۱۹۷۷ میلادی یخ شکن اتمی شوروی سابق به اسم آرکیتیکا نیز اولین شناور سطح بود که در قطب شمال با موفقیت به حرکت پرداخت. روسها به سرعت محیط زیر یخ های قطب شمال را فضای مناسب برای پنهان کردن زیردریایی های اتمی حامل موشک های قاره پیمای خود یافتند.
زیردریایی آمریکایی در قطب شمال به سال ۱۹۵۹ میلادی
یخ شکن آرکیتیکا متعلق به شوروی سابق
در این فضا سالها یک موش و گربه خطرناک بین زیردریایی های دو ابرقدرت شرق و غرب جریان داشت. زیردریایی های روسی در آن نقطه می توانستند با سرعت بالایی به سطح آمده و بعد از شلیک نیز منطقه را ترک کنند و در عین حال از قطب شمال موشک های زمان کمتری برای رسیدن به ساحل شرقی آمریکا و شهرهایی مثل واشنگتن و نیویورک نیاز داشتند.
گرم شدن زمین و آغاز شدید رقابت ها
در سالهای اخیر و با افزایش گرما در سطح کره زمین، مثل سال ۲۰۱۸ که یکی از بیشترین کاهش سطح یخ ها در قطب در آن ثبت شده، مسیرهای جدید دریایی در این منطقه باز شده و بسیاری از نقاط نیز برای حضور و باقی ماندن انسان ها مناسب تر شد. ذوب شدن یخ های قطبی مشخصا یک مشکل بزرگ و دراز مدت برای نوع بشر است ولی باز شدن مسیرها باعث شد تا رقابت های نظامی شکل جدیدی بگیرد.
برای نمونه در سال ۲۰۰۷ میلادی زیردریایی روسی یک ربات دریایی را به عمق آب های قطب رسانده و یک پرچم مخصوص روسیه را در کف آب های قطب قرار داده و از این طریق حکمرانی مسکو را بر بخش هایی از این قلمرو یخی اعلام کرد. کشورهای درگیر در این بخش از طرف دیگر برای مقابله با روسیه به افزایش توان نظامی خود در منطقه اقدام کردند. آمریکایی ها یگان های دریایی، شنود و جنگنده های خود را در آلاسکا مستقر کرده و تمرین های گسترده ای را برای حضور نیروهای خود در این منطقه در دست دارد.
یخ شکن آمریکایی ستاره قطبی با ۴۰ سال سن
شناور نسل جدید گشتی قطبی کانادا از کلاس Harry DeWolf
اعزام ناوشکن های کلاس آلری بورک به عنوان ستون فقرات یگان های رزمی سطحی نیروی دریایی آمریکا یکی از گزینه های اصلی در این بخش است. آمریکایی ها تمرین با ناوهای هواپیمابر و زیردریایی ها و همچنین تمرین های مشترک با نیروهای مسلح کانادا را به منظور آماده شدن برای شرایط خاص در قطب شمال انجام می دهند. در حال حاضر آمریکا تنها یک یخ شکن بزرگ در گارد ساحلی خود در اختیار دارد که فشار زیادی را در ماموریت های سالهای اخیر تحمل کرده است. این شناور که ستاره قطبی نام دارد در سال ۲۰۲۰ از خدمت خارج می شود. آمریکایی ها به دنبال توسعه شناور یخ شکن نسل جدیدی هستند که قرار است در سال ۲۰۲۴ وارد خدمت شود و در این مدت آمریکایی ها با یک خلأ در بحث شناور یخ شکن رو به رو هستند.
روسها نیز از طرف دیگر برای چالش در این منطقه در حال آماده شدن است. روسها ساخت چند پایگاه بزرگ و کوچک در قطب شمال را تمام کردند و از طرف دیگر در حال توسعه سامانه های تهاجمی و تدافعی مخصوص قطب شمال هستند. ترکیبی از پدافند متحرک، جنگنده های رهگیر، شناورهای موشک انداز و نسل جدید یخ شکن ها با پیشران اتمی از جمله تلاش های روسیه در این بخش است. در عین حال روسها با توجه به سابقه طولانی تر در بحث شناورهای سطحی با پیشران هسته ای در حال طراحی و ساخت راکتورهای اتمی شناور هستند تا انرژی مورد نیاز برای برخی مناطق مسکونی و البته پایگاه های خود در آن منطقه را نیز تامین کند.
یکی از راکتورهای اتمی شناور روسی در حال شروع تست های دریایی در سنت پترزبورگ
کانادایی ها نیز به دنبال نسل جدید بالگردها و شناورهای گشتی مخصوص محیط قطبی هستند. به نظر میرسد که دوباره مثل دوره جنگ سرد بخش زیادی از کارها در دفاع از آمریکای شمالی بر عهده آمریکایی ها قرار خواهد گرفت.
نروژی ها و دانمارکی ها نیز با ابراز نگرانی به عنوان اعضای ناتو به آب شدن یخ ها و ایجاد یک جبهه جدید در اطراف خود نگاه می کنند. نگرانی ها در نروژ در سال جاری باعث درخواست یک افزایش بودجه به ارزش ۳ میلیارد دلاربرای ۸ سال آینده شده تا این کشور بتواند از خود در برابر آنچه تهدید روسیه خوانده دفاع کند. در عین حال نظامیان آمریکایی نیز پایگاهی در این کشور در اختیار گرفته اند.
دانمارک نیز اخیرا تمرین ها و حضور عملیاتی شناورهای رزمی و تدارکاتی خود را در منطقه نزدیک به قطب شمال و اقیانوس منجمد شمالی شدت بخشیده و اعلام کرده به دنبال افزایش حضور در این منطقه و دائمی کردن این نظارت نظامی است. در عین حال آمریکا و دانمارک نیز از سالهای جنگ سرد قراردادی را دارند که به آمریکا دسترسی به پایگاه نظامی و شنود در منطقه گریلند که تحت نظر دانمارک است را می دهد. چند وقت پیش بود که پیشنهاد ترامپ برای خرید این منطقه از دانمارک سر و صدای زیادی را در صحنه جهانی ایجاد کرد.
در کنار رویارویی دوباره روسیه و آمریکا در سطح جهانی در مناطقی چون سوریه، ونزوئلا و شرق اروپا حالا قطب شمال نیز به لیست جبهه های جدید برای نبردهای قرن بیست و یکم افزوده شده است و به نظر می رسد در کنار نگرانی درباره آب شدن یخ ها و اثرات زیست محیطی این منطقه باید نگران بروز یک جنگ ناگهانی و جهانی در این منطقه آن هم بین دو ابرقدرت اتمی بود.
منبع : مشرق
